Thân thế và hành trạng của thiền sư Đạo Viên, sách vở biên chép rất ít, chỉ biết ông là đệ tử của thiền sư Hiện Quang (? - 1221; được coi là tổ khai sơn thiền phái Trúc Lâm Yên Tử đời Trần).

Đến khi thầy viên tịch, chính ông là người đã làm lễ táng thầy trên núi Yên Tử (nay thuộc Quảng Ninh)[2] và là là người nối đạo của thầy [3].

Tuy nhiên, các sách là Thánh đăng lục, Yên Tử sơn Trúc Lâm Trần triều thiền tông bản hạnh và Đại Nam thiền uyển kế đăng lục (còn gọi là Thiền uyển kế đăng lục) đều nói đệ tử của thiền sư Hiện Quang có tên là Viên Chứng.

Sau khi tìm hiểu, các nhà nghiên cứu đã thống nhất với nhau rằng: Có nhiều khả năng Đạo Viên và Viên Chứng chỉ là một người [4].

Điều khác biệt nữa là sách Đại Việt sử ký toàn thư [5] đã gọi Đạo Viên (hay Viên Chứng) là "Phù Vân, bạn cũ của vua (Trần Thái Tông)". Nhưng theo GS. Nguyễn Lang, thì rất có thể sách đã chép sai vì Phù Vân là hiệu của thiền sư Tĩnh Lự (thuộc thế hệ thứ 10 của thiền phái Trúc Lâm Yên Tử, tức lúc ấy thiền sư Tĩnh Lự chưa ra đời), và tuổi của hai người khi ấy đã khá chênh lệch (khoảng 20 năm), thành thử họ không thể là "bạn cũ", mà là "thầy trò" mới đúng [6].

Sau lần gặp gỡ tại núi Yên Tử (1236 hoặc 1237) [7], hơn 10 năm sau (khoảng 1248), thiền sư Đạo Viên có xuống kinh đô Thăng Long, trú tại chùa Thắng Nghiêm (nay thuộc Thanh Oai, Hà Nội), theo lời mời của vua Trần Thái Tông để duyệt lại các bộ kinh và lục trước khi đem khắc gỗ và ấn hành. Nhân cơ hội này, nhà vua cũng trình cho thiền sư một tác phẩm vừa mới viết có tên là Thiền tông chỉ nam, được thiền sư khen ngợi và khuyên nên khắc bản để in luôn trong dịp ấy.

Kính trọng sự uyên bác và đạo hạnh của thiền sư Đạo Viên, vua Trần Thái Tông tôn ông làm Quốc sư, và gọi là Trúc Lâm Đại sa môn [8]

Quốc sư Trúc Lâm (tức Đạo Viên) mất năm nào không rõ.